Sztuka barokowa w Polsce

Sztuka barokowa w Polsce – występowanie cech stylistycznych baroku w sztuce polskiej na terenach Rzeczypospolitej Obojga Narodów od końca XVI do połowy XVIII wieku.

Wiek XVII w dziejach sztuki polskiej był okresem bardzo złożonym, a w rezultacie przejściowym, poprzedzającym supremację dojrzałego baroku. Miało miejsce współistnienie, a niekiedy symbioza różnych, czasami przeciwstawnych kierunków artystycznych. Do ok. roku 1640 nurtem przewodnim był manieryzm proweniencji włoskiej oraz niderlandzkiej. Jednocześnie obok manieryzmu występuje wczesny barok w redakcji rzymskiej. Oprócz tych stylów istniał jeszcze tradycjonalizm renesansowy. Polskie malarstwo cechowe nie było już malarstwem średniowiecznym, ale tworzyło wyraźnie ,,na kanwie” gotyckiej. Poza tendencjami nowatorskimi występował także konserwatyzm; recepcja sztuki weneckiej, rzymskiej czy bolońskiej przeplatała się z oddziaływaniem sztuki flamandzkiej i holenderskiej, a wszystkie te importy na ogół nie były przyjmowane dosłownie, lecz przetwarzane na sposób własny, „rodzimy”^[1].

W Polsce barok pojawił się na przełomie XVI i XVII wieku. Był to okres panowania pierwszych królów elekcyjnych i kontrreformacji. Czas prowadzenia długoletnich wojen z sąsiadującymi państwami (Szwecją, Rosją, Turcją) oraz niepokojów wewnętrznych (powstania kozackie: Kosińskiego, Nalewajki, Chmielnickiego). Lata, podczas których rozegrano wiele bitew odnosząc wspaniałe zwycięstwa i pamiętne porażki. Okres, w którym największy rozgłos uzyskiwali dowodzący wojskami hetmani. Osobowości powszechnie znane i urastające do miana bohaterów narodowych. Były to lata niespokojne, które przyniosły Polsce zniszczenia wojenne i chwile ożywienia, odbudowy. Specyficznym elementem polskiej sztuki okresu baroku był sarmatyzm.

Czas trwania baroku, od jego początków, w których współistniał z okresem późnego renesansu po okres końcowy, w którym jeszcze się pojawia pomimo rozwijającej się sztuki klasycyzmu, to lata obejmujące historię Polski od czasów jej świetności do chwil poprzedzających rozbiory.

Prekursorami nowego kierunku byli artyści włoscy pracujący na zlecenie dworu królewskiego i arystokracji związanych z działalnością zakonu jezuitów. W drugiej połowie XVII wieku sztuka barokowa upowszechnia się i stosowana jest w dziełach wychodzących z warsztatów rodzimych artystów i rzemieślników. Pod mecenatem dworu królewskiego, arystokracji i Kościoła rozwijał się tzw. nurt dworsko-kościelny a na zlecenie szerszych kręgów szlacheckich nurt sarmacki.

Etapy baroku okresy pokrywające się z czasem panowania władców:

• z dynastii Wazów, nazywany stylem Wazów, barok wzorowany na twórczości Berniniego
• okres panowania Jana III Sobieskiego, w którym barok stał się stylem dominującym; oprócz wzorów włoskich widoczna jest odmiana baroku klasycyzującego
• czas panowania władców saskich, okres późnego baroku, w którym dominują wzory włoskie i rokoko francuskie i drezdeńskie.